Η εφηβεία στο σήμερα …
Πρίν από μερικά χρόνια θεωρούσαμε ότι η εφηβεία ξεκινάει στα 13 και τελειώνει στα 19. Τα τελευταία χρόνια όμως παρατηρούμε εφηβικές αντιδράσεις σε παιδιά ηλικίας 10 ετών και από την άλλη νέοι ενήλικες 24 και 25 χρονών μοιάζει να νιώθουν «παγιδευμένοι» στην εφηβεία.
Τι είναι λοιπόν τελικά η εφηβεία; Πώς μπορούμε να την ορίσουμε και να την κατανοήσουμε καλύτερα;
Πολύ συχνά γονείς, εκπαιδευτικοί ακόμα και και ψυχολόγοι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με αυτή την εκπληκτική και συνάμα τόσο δύσκολη και μπερδεμένη φάση ζωής των «παιδιών» μας και προσπαθούμε να συνδεθούμε με τον κόσμο τους.
Άς δούμε κάποιες από τις ιδιαιτερότητες τους:
Η εφηβεία είναι το μεταβατικό στάδιο ανάμεσα στην παιδική ηλικία και στην ενηλικίωση και χαρακτηρίζεται από έντονες αλλαγές σε βιολογικό,συναισθηματικό , γνωστικό και συμπεριφορικό επίπεδο. Οι συγκρούσεις, η αναστάστωση,τα έντονα και αμφιθυμικά συναισθήματα έχουν κυρίαρχο ρόλο για αυτό και από την αρχαιότητα ήδη η εφηβεία χαρακτηριζόταν ως «Περίοδο με Προβλήματα». Η αγγλική λέξη puberty( ήβη) προέρχεται από την λατινική λέξη pubertas που σημαίνει το χρονικό σημείο της ενηλικίωσης. Πότε όμως ξεκινά και τελειώνει αυτή ηπερίοδος; Πότε κάποιος θεωρείται πλέον ενήλικος και όχι παιδί; Παρόλο που από νομικής άποψης κάποιος θεωρείται ενήλικος μόλις κλείσει τα 18 έτη, από βιολογικής άποψης δεν ισχύει το ίδιο. Και αυτό συμβαίνει καθώς η ανάπτυξη του εγκεφάλου συνεχίζεται και μετά τα 18. Ετσι λοιπόν σύμφωνα με τους Βρετανούς Παιδοψυχιάτρους και την βρετανική «Ιντιπέντεντ» η εφηβεία ξεκινά κόντα στα 10 έτη και τελειώνει γύρω στα 25! Οι επιστήμονες εξηγούν πως οι βελτιωμένες συνθήκες υγείας και διατροφής στις αναπτυγμένες χώρες συμβάλλουν στην πρώϊμη έναρξη της ήβης με τον οργανισμό να ανταποκρίνεται νωρίτερα 2-3 χρόνια. Σύμφωνα με την Σούζαν Σόγιερ, Διευθύντρια του κέντρου υγείας στην Βασιλική Παιδιατρική Κλινική της Μελβούρνης, η αργοπορημένη απόκτηση οικογένειας και οικονομικής ανεξαρτησίας καθυστερούν την ανάληψη ευθυνών και ψυχοκοινωνική ωρίμανση του ατόμου και για αυτό η περίοδος της εφηβείας έχει επεκταθεί.
Ποια τα βασικά γνωρίσματα της εφηβείας;
Οι αλλαγές που συντελούνται στην φάση αυτή είναι ραγδιαίες, έντονες και επηρεάζουν τόσο το βιολογικό όσο και το ψυχοσυναισθηματικό επίπεδο του εφήβου.
Σε βιολογικό επίπεδο:
- Αλλαγές στον εγκέφαλο: Στην περίοδο αυτή ο προμετωπιαίος λοβός που είναι υπεύθυνος για την γνωστική λειτουργία, μειώνει τις μη απαραίτητες συνάψεις για να παραχθούν περισσότερες ( διαδικασία γνωστή ως συνοπτικό κλάδεμα). Αυτό επιτρέπει την καλύτερη επεξεργασία των πληροφορίων και έτσι συντελείται πρόοδος στην σκέψη και στον συλλογισμό του εφήβου. Ακόμη αλλαγές συντελούνται και στο μεταιχμιακό σύστημα, που θεωρείται υπεύθυνο για τα συναισθήματα και σε αυτές τις αλλαγές φαίνεται να αποδίδονται οι έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις των εφήβων, η έντονη αναζήτηση ερεθισμάτων, η μεγαλύτερη τάση για ανάληψη κινδύνων και η υπεραισθησία στο άγχος.
- Ηβη: Συνιστά μία σύνθετη διαδικασία που εμπλέκει πολλές σωματικές λειτουργίες όπως εμμηνόροια για τα κορίτσια και ηβική κόμη για τα αγόρια. Σε αυτήν την φαση , ο εγκέφαλος δίνει οδηγία στο ορμονικό σύστημα να αλλάξει το επίπεδο των ορμονών. Είναι επίσης η περίοδος αυτή όπου παρατηρείται το λεγόμενο αναπτυξιακό τίναγμα, η απότομη δηλαδή αύξηση του βάρους αλλά και του ύψους τόσο στα αγόρια όσο και στα κορίτσια. Μελέτες δείχνουν πως κατά μέσο όρο ένα αγόρι θα φτάσει στο αναπτυξιακό τίναγμα γύρω στα 12 έτη ενώ ένα κορίτσι περίπου 10 έτη ενώ επίσης καταδεικνύουν πως οι έφηβοι φτάνουν στο τελικό τους ύψος νωρίτερα από ότι συνέβαινε πριν 50 χρόνια. Μία μελέτη που περιγράφει την πρώτη έμμηνο ρύση στις ευρωπαϊκές χώρες τα τελευταία χρόνια δείχνει πως, στις νότιες ευρωπαϊκές χώρες π.χ Ελλάδα , Ιταλία η μέση ηλικία της πρώτης έμμηνου ρύσεως είναι μεταξύ 12 και 16 ετών ενώ σε βόρειες χώρες οπως η Γερμανία πλησιάζει τα 13 έτη.Σύμφωνα με έρευνες τα αγόρια που έχουν πρώιμη ωρίμανση έχουν κοινωνικά πλεονεκτήματα όπως είναι πο δημοφιλή και τα πάνε καλύτερα σε σχολικές εργασίες ενώ νιώθουν πιο θετκά με τον εαυτό τους και το σώμα τους. Αντίθετα τα αγόρια που έχουν καθυστερημένη ήβη ειναι πιθανό να είναι λιγότερο δημοφιλή, με χαμηλότερη σχολική επιδόση και λιγότερο άνετα καιμε χειρότερες σχέσεις τόσο με τους ενήλικες όσο και με τους συνομιλήκους. Αντίθετα τα κοριστια με πρώιμη ήβη , είναι λγότερα δημοφιλή και είναι περισσότερο πιθανό να παρουσιάσουν ενδείξεις εσωτερικής αναστάτωσης και είναι λιγότερα ικανοποιημένα με το σώμα τους. Ακόμα άλλες μελέτες εντοπίζουν πως υψηλότερα επίπεδα διαταραχών σίτισης, αυξημένη κατάθλιψη και περισσότερες επαφές με αποκλίνοντες συνομιλήκους. Νιώθουν λιγότερα ικανοποιημένα με το σώμα τους και είναι πιο επιρρεπή σε χαμηλότερα επίπεδα αυτοεκτίμησης. Ως προς τι σχέσεις τους με τις ομάδες συνομιλήκων, μπορεί να σχετίζονται με μεγαλύτερα αγόρια και αυτό μπορεί να τους οδηγήσει σε πρόωρη σεξουαλική δραστηριότητα και ίσως σε εμπλοκή σε αντικοινωνικές συμπεριφορές. Η υπόθεση της « παρέκκλισης της ωρίμανσης» υστοστηρίζει οτι έφηβοι που έχουν την ίδια σωματική ανάπτυξη με τους συνομιλήκους τους παρουσιάζουν καλύτερη προσαρμογή συγκριτικά με εκείνους που είτε έχουν καθυστερήσει είτε έχουν αναπτυχθεί πρόωρα.
- Αλλαγές στον ύπνο: Πολλοί γονείς παραπονιούνται συχνά πως οι έφηβοι αργούν να κοιμηθούν το βράδυ ενώ το πρωί δυσκολεύονται πολύ να ξυπνήσουν. Το ορμονικό σύστημα έρχεται να δώσει την απάντηση σε αυτό καθώς οι ορμονικές αλλαγές που συντελούνται με την έναρξη της ήβης επηρεάζουν την ποιότητα του ύπνου και ενδεχομένως και την συμπεριφορά τους. Η ορμόνη μελατονίνη που είναι υπεύθυνη για τον ύπνο όταν βρίσκεται σε αυξημένα επίπεδα μας κάνει να νυστάζουμε ενώ όταν είναι σε μειωμένα επίπεδα μας κρατά ξύπνιους. Ετσι στην διάρκεια της εφηβείας οι αυξήσεις στα επίπεδα μελατονίνης εμφανίζονται όλο και πιο αργά στην διάρκεια της ημέρας έτσι ώστε οι έφηβοι να νυστάζουν όλο και αργότερα.
Σε συμπεριφορικό -ψυχοσυναισθηματικό επίπεδο:
- Η ευθιξία, το πείσμα, η υπερευαισθησία η ισχυρογνωμοσύνη, ο ρομαντισμός φαίνεται οτι είναι κυρίαρχα γνωρίσματα της περιόδου αυτής. Ο έφηβος παρουσιάζεται ιδιαίτερα εύθικτος και υπερευαίσθητος στις σχέσεις με τους φίλους και τους γονείς. Πράγματα που υπό άλλες συνθήκες περνούν απαρατήρητα εκείνους τους ενοχλούν και τους εκνευρίζουν και για αυτό τον λόγο είναι συχνές οι συγκρούσεις με τους γονείς. Επίσης υπάρχει μεγάλη αντίσταση στην αλλαγη η οποία φαίνεται πως αναστατώνει τον έφηβο και τον αποδιοργανώνει, καθώς και μεγάλη επιμονή σε αυτό που θα πει εκείνος. Ακόμη η εφηβεία είναι η περίοδος της εξιδανίκευσης του κόσμου και των γύρω μας . Όλα για τον έφηβο μοιάζουν όμορφα, δίκαια, έντιμα. Σε πολλές περιπτώσεις όμως, επειδή ο έφηβος στην πραγματική ζωή δεν συναντά αυτήν την εξιδανίκευση παρουσιάζει συμπεριφορές φυγής από την πραγματικότητα που δεν του αρέσει.
- Απομόνωση. Ο έφηβος θελει τον χρόνο του και τον χώρο του, την ησυχία του. Αυτό πολλές φορές ανησυχεί τους γονείς που βλέπουν τα παιδιά τους να κλείνονται ώρες σε ένα δωμάτιο, πιστεύοντας πως ο έφηβος είναι αδιάφορος. Τις περισσότερες όμως φορές αυτό δεν είναι ανησυχητικό. Αντιθέτως είναι ένα πολύ υγιές σημάδι της ηλικίας αυτής που δείχνει πως παίρνει τον χρόνο του να συγκεντρώσει τα κομμάτια του εαυτού του , να σκεφτεί, να στοχαστεί το μέλλον του, να φτιάξει τα όνειρα του. Φυσικά, επειδή όλες οι συμπεριφορές έχουν όρια ανάμεσα στο υγιές και στο αποκλίνον οι γονείς οφείλουν να αξιολογήσουν τον χρόνο που περνά ο έφηβος μόνος του και εαν είναι κάτι που τους ανησυχεί να ζητήσουν την γνώμη κάποιου ειδικού.
- Αρνηση και η ανάγκη για ανεξαρτητοποίηση. Ο έφηβος μέσω του «όχι» παρουσιάζει τον εαυτό του στο περιβάλλον του δείχνοντας έτσι το ποιος είναι , την προσωπικότητα του. Δείχνει έτσι οτι μεγαλώνει και δεν είναι πια το υπάκουο και προσαρμοστικό παιδί. Οι γονείς συχνά θορυβούνται με τέτοιου είδους συμπεριφορές, ωστόσο οι ειδικοί υποστηρίζουν πως η άρνηση στα πλαίσια της εφηβείας βοηθάει τον έφηβο να οδηγηθεί προς την ανεξαρτητοποίηση και διαφοροποίηση του. Συνήθως η περίοδος αυτή διαρκεί μέχρι τα 22 έτη. Εδω οι γονείς πρέπει να ξέρουν να εξελίσσονται και να προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα. Ο έφηβος σε αυτήν την φάση δεν θέλει συμβουλές, θέλει αυτονομία και για αυτό οι γονείς πρέπει να σταματήσουν να μιλάνε στο παιδί τους όπως όταν ήταν μικρό. Θα πρέπει σιγά σιγά να πάψουν να είναι υπερπροστατευτικοί και να αναγνωρίσουν τα σημάδια για αυτονομία και να τα ενισχύσουν. Ωστόσο αξιζει να σημειωθεί προς αποφυγή οποιασδήποτε παρερμηνείας οτι είναι άλλο η ανεξαρτητοποίηση και άλλο η αποξένωση από τους γονείς. Ο έφηβος χρειάζεται τους γονείς του δίπλα του όσο και να πιστεύει πως μπορεί όλα να τα καταφέρει μόνος του, και για αυτό πολλές είναι οι φορές που για σημαντικά θέματα θα ζητήσει την γνώμη των γονέων του.
Είναι δύσκολη και απαιτητική λοιπόν η περίοδος της εφηβείας για αυτό και ο έφηβος μας θέλει δίπλα του συνοδοιπόρους και συνταξιδευτές σε αυτό το «ξένο» ταξίδι που ξεκινά.
Psy – Academy
Ινστιτούτο Έρευνας & Εκπαίδευσης
Επιστημονικά υπεύθυνη:Πέππα Ελένη
Άν θέλετε να παρακολουθήσετε εξειδικευμένα σεμινάρια για την περίοδο της εφηβείας επισκεφθείτε την σελίδα μας https://www.psy-academy.gr/seminario-gia-goneis-efivon-sygchrones-prokliseis-stin-periodo-tis-efiveias/ και επικοινωνήστε μαζί μας για περισσότερες πληροφορίες
